Dizilere ne mi oldu?

Radikal-2’de Meriç Demiray, “Dizi sektörünün üzerinde kara bir bulut dolaşıyor. Yeni diziler reyting alamıyor, eskiler seyircilerini kaybediyor. Yapımcılar tüm cesaret ve inisiyatiflerini kaybetmiş, ‘format’ peşinde. Sorun ne? Ne oldu?” diye soruyordu. (16 Aralık) Ve sorunu özetle şu hatalara bağlıyordu:

1. Reyting alıyor ve en çok son bölümleri izleniyor diye diziler uzadıkça uzadı.

2. Uzatılan süre ‘duran hikayeler’ ve ‘sessizlik’le doldurulunca dizilerin temposu yavaşladı.

3. Uzun çalışma saatleri ve kalitesiz mal sebebiyle deneyimli ve kalifiye insanlar (yazarlar, senaristler vd) kaçtı.

Ben uzman değilim, zaten çok kötü bir televizyon seyircisiyim, ama Türk kanallarını hiç görmüyorum. Çünkü bu kadar ‘aptal yerine koyulmak’ haysiyetime dokunuyor. Televizyonun karşısına geçebilecek en geri zekalı ve en ilkel homo televizyonus’u hedefleyen yayımları (hatta Reha Muhtar’dan beri haberleri) izlemeyi kendime olan saygım yüzünden reddediyorum. Gene de, Pierre Desproges’un esprisiyle ‘hiç televizyon seyretmiyor olmam televizyonlar hakkında bir görüşüm olmasına engel değil’.

Şu kadarını ben bile hatırlıyorum: Asmalı Konak’la başlayan (Mart 2002) ‘dizi furyası’ndan önce de benzer bir ‘yarışma çılgınlığı’ yaşanmıştı. Gene bütün kanallarda sabahın köründen gece yarılarına kadar yarışmadan başka şey yayımlanmaz olmuştu. Rekabet yüzünden fahiş fiyatlarla yurdışından satın alınan yarışma formatları aynı ucuz mantıkla bozulmuş, sakız gibi uzatılmış, ucuza mal etmek için sorulara ve içerik kalitesine para verilmemiş, adam gibi profesyoneller yerine uyduruk dizilerde yahut Biri Bizi Gözetliyor tipi teşhirci-röntgenci programlarında ‘ünlü’ (!) olmuş cahil-cuhelaya sundurulmuş ve sonunda yarışmalar da seyredilmez olmuştu.

Yukarıdaki paragrafta yer alan ‘yarışma’ kelimesini ‘sitkomlar’la, ‘kadın programları’ (yahut ‘gelin kaynana programları’) ile, hatta genelleyip ‘reality show’larla değiştirebilirsiniz.

Şimdi unuttuk ama böyle çok ‘furya’mız oldu bizim. Hepsinin de sonu aynı. Ve ne acıklıdır ki… hepsinin sonunu getiren sebepler de aynı:

1. Sürü psikolojisi: Herhangi bir kanalda başarılı bir program yayımlanınca (ki tek başarı ölçüsü reyting olan bir memlekette televizyonlarda kalitenin sürekli aşağı çekilmesi kaçınılmaz) en arsız ve yüzsüz şekilde taklit etmek; (‘Sürü psikolojisi’ deyince sadece ‘koyun gibi öndekinin peşinden gitmek’ anlaşılıyor, oysa sürü halinde yaşamak bir savunma yöntemidir. Zebralar, impalalar, gnular, antiloplar ‘kalabalığın içinde saklanarak’ düşmanlarından korunmaya çalışırlar. Kendi formatlarını ve şöhretlerini yaratama becerisi ve cesareti olmayan, sadece yurtdışından format satın almakla ve birbirini taklit etmekle yetinen, herkesin yaptığını yaparak korunmaya çalışan pek çok televizyon yöneticisi gibi.)

2. Tutan programın b.kunu çıkarmak: Bir program iyi gidince bütün kanallarda, her saat öğğğh dedirtene kadar çoğaltmak;

3. Reklamın b.kunu çıkarmak: İnsanların dizileri internetten reklamsız izleyebildiği bir çağda, diziyi bir türlü bitmeyen reklamlarla zırt pırt kesmek; yasakları delerek reklam yayımlamak için mümkün her türlü çakallığı yapmak;

4. Seyirciyi aptal yerine koymak: Türk seyircisini seyrettiğini anlamayan geri zekalı yerine koyarak (ki bir noktadan sonra ‘bu seyirci’ bile bıkıp seyretmez oluyor) program içeriklerinin (a) kalitesini sürekli düşürmek (b) tempoyu sürekli düşürmek; (c) diziyi özet-önceki özet-sonraki özet-tekrar diye 3-4 kere yayımlamak; (d) Her bölümün final sahnesinden önce 5 dk reklam seyrettirip son sahneyi lak diye kesmek, vesaire vesaire...
Televizyon dizileri bahane:

Kendini uyanık, herkesi aptal zannetmek; geçerli kuralları ‘birlikte ve birbirine saygı içinde yaşamak’ için lazım uygulamalar değil, engel hatta işine gelince (emniyet şeritleri gibi mesela) kurallara riayet eden ‘enayilerin’ önüne geçmek için fırsat gibi algılamak; arsızlık ve yüzsüzlük; neyin, nerede, ne kadar, nereye kadar yapılacağını bilmemek; ucuza ve kolaya kaçmak, ucuz adamla çalışmak; günü ve kendini kurtarmaya çalışmak...

Televizyon toplumun aynasıdır!

Hürriyet İK - 30.12.2012

 

Bir kıyamet daha geride kaldı

Bu yazıyı okuyorsanız eğer, bu sefer de kıyametten yırttık demektir.

Gerçi benim içim rahattı: Biz asla bir işi söylenen gün ve saatte yapamayız, bu bir.

İşimize gelmedi mi, ‘zaman aşımına kadar oyalamakta’ üstümüze yoktur, bu iki.

*

Demek ki gene böyle bir kıyamet geyiği dönüyormuş ki, Ekim 2003’te Hürriyet internetteki köşede bir küçük ‘anket’ yapmışım.

Sormuşum: “Altı ay sonra dünyanın yok olacağını öğrenseniz ne yapardınız?”

İki zıt ve radikal tepki gelmiş bu soruya; okurlar her zamanki gibi, kabaca iki büyük gruba ayrılmış Bursa şeftalisi misali:

Sağ köşede ‘apokaliptik’ okurlar.

Sol köşede ‘hedonist’ okurlar.

Toplu cevaplar şöyleymiş:

Ölümü beklemem, intihar ederdim : % 43.9

İşimi bırakır, sevdiklerimle birlikte olurdum : % 36.9

Bol bol seyahat eder, dünyayı görürdüm : %   9.5

Gıcığım olan biri(leri)ni temizlerdim : %  2.8

Kredi kartımla bol bol harcama yapardım : %  2.2

Çalar, çırpar, saldırır... Her türlü pisliği yapardım : %  2.0

Depresyona girer, köşemde beklerdim : %  1.4

Belki sadece ben kurtulurum diye hazırlık yapardım : %  1.3

*

Korkunç değil mi?

Tabii ki bu bir bilimsel anket değil, aslında istatistik açıdan da bir şey ifade etmiyor, ama gene de…

Demek yüz kişiden 44’ü böyle bir ihtimal karşısında ölümü seçecek.

49’u ölmeyi, öldürmeyi, talanı seçecek.

(Ki bence ‘Çalar, çırpar, saldırırdım’ cevabı çok daha yüksek olmalıydı.)

Muhtemelen, çoluğunu çocuğunu korkunç bir ölüme terk etmektense, onları da ‘beraberinde götürmeyi’ tercih edecek...

Tabii, anket sonucunu tartıştığımız bir meslektaşımın dediği gibi, ‘Dünyanın sonunun ne şekilde geleceği’ çok önemli, belirleyici. Herkes uykusunda ölecekse, kolay... Yani ‘korkunç bir ölüm’ ihtimali insanları intiharı tercih etmeye itiyor, olabilir.

Ama gene de – demek ki - apokaliptik tarikatlara (kıyamet tarikatlarına) şaşmamak gerekmiş…

Demek ki, insanları bir şekilde dünyanın sonunun geldiğine ikna ettiniz mi, topluca intihara götürmek çok kolay!

‘Şiddet toplumu’ dedikleri şey bu olsa gerek.

‘İşimi gücümü bırakır, sevdiklerimle birlikte olurdum’ (% 36,9) diyenlerle, ‘Bol bol seyahat eder, dünyayı görürdüm’ diyenlerin (% 9,5) tepkisi daha - sağlıklı diyerek diğerlerini hasta etmeyelim de - daha ‘insanî’ en azından...

*

Ben mi ne yapardım? sorusuna da cevap vermeye çalışmışım o mizahî olmaya çalışan yazıda.

‘Senaryoyu yazan ben olduğuma göre, hile yapardım’ demişim ve anlatmışım:

Bir defa, bir gazeteci olarak öyle gazetelerde her yazana, televizyonda her söylenene, yarım yüzyıla yaklaşan bir Türk olarak da bizi yönetenlerin herhangi bir dediğine kolay kolay inanmayacağıma göre, hesaplarımı iki senaryo üzerine birden kurardım:

1.Belli mi olur abi!.. senaryosu

2.Bize bir şey olmaz abi!.. senaryosu

Özetle sevdiklerimle bol bol birlikte olurken, nasılsa gidiyoruz diye gıcık olduklarımın canını yakardım.

Ama bu arada, fırsat bu fırsat, dünyanın sonu diye paniğe kapılan insanların evini, arabasını yok pahasına kapatır; yahut, ‘Göktaşı filan çarpar, 2B’ye girdi ayağına üstüne otururuz’ hesabı, Belgrad Ormanı’nın etrafını çitle çevirir, Boğaz sırtlarına gecekondu dikerdim... demişim o gün.

Aslında toplum olarak yapımızı da özetlemişim:

Hem apokaliptik, hem hedonist; hem büyük gönüllü, hem fırsatçı egoist; hem çocuk gibi masum hem potansiyel katil...

*

21 Aralık geyiğini ben de gülümseyerek izledim sizin gibi.

Hayat o kadar tekdüze ki, mesire niyetine AVM’lerde gezen, eğlence diye televizyonda birbirinden salak dizileri izleyen insanların, hayatlarına Kıyamet korkusuyla biraz tuz biber katmasında şaşacak bir şey yok.

Muktedirlerin de işine gelir, dikkatleri başka yere çeker.

Benim açımdan acıklı olan medyanın haliydi.

Yazmayı bile istemiyor canım: İçim sızladı!

 

Not: Yenileri çıkacaktır ama, sıradaki kıyamet Isaac Newton’un öngördüğü, o da 2060’ta. Beni uyandırırsınız artık!

Hürriyet-İK, 23.12.2012

Gnothi seauton yani Kendini tanı!

Delphi’deki Apollon Tapınağı’nın alınlığında yazdığı söylenir.

(Es kaza okuyan bir genç varsa, ‘Matrix filozofları’nın da anlayacağı dilde söyleyeyim: Bu söz, Kahin’in mutfağının girişindeki yazıdır.)

Spartalı Şilon’un, Miletli Thales’in, Sokrates’in, Pisagor’un yahut Atinalı Solon’un bir vecizesi olduğu iddia edilir. Bence Yunan’dan çok çok eskidir.

Belki de insanlık tarihinin en önemli bilgelik sırlarından biridir.

Genellikle Türkçe’de Kendini bil diye kullanılır ama, ‘kendini bilmek’ daha ziyade ‘aklı ve muhakemesi yerinde olmak’ gibi bir anlam taşıdığından (olumsuz hali ‘kendini bilmemek’ deyimi sebebiyle ve tabii ‘kendini bil kendini / kendini bilmez isen / patlatırlar enseni’ tekerlemesi sebebiyle) Kendini tanı bana daha iyi geliyor.

*

Hep tekrarlarım, gerçek bir entelektüel olan ilk basın patronumun sözüdür:

İnsan için önemli ve hayati olan hiçbir şey okulda öğretilmez.

Evde ve okulda her çocuğa kendini tanımanın neden çok önemli olduğu ve yöntemleri öğretilmeli.

Halbuki bizde, Türk ailesinde ve Türk toplumunda, bırakın kendini tanıyıp kendine karşı dürüst ve gerçekçi olmayı, insan, çevresine ve daha da vahimi kendine yalan söylemeye teşvik edilir.

Her alanda ‘doğru karar’ vermek için, insanın kendini iyi tanıması gerek. Ama bu, belki de dünyanın en zor işidir, çünkü insanın ‘kendine karşı dürüst olması’ hemen de imkansız. Hele de dürüstlüğün ‘aptallık’ olarak algılandığı bir toplumda.

Neyse, konu fazlasıyla derin ve felsefi. Sizi değil belki ama, beni aşar.

Çalışma hayatıyla sınırlayalım onun için.

*

Filozof Xavier Pavie, adını Kendinin Çırağı Olmak diye çevirebileceğim kitabında, insanın kendini tanımasının ‘hayatta başarılı olmak için’ ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. ‘Çalışma ortamı, insanın kendini başkalarıyla kıyaslaması için bulunmaz bir ortamdır’ diyor.

Tıpkı çocuğun, el bebek gül bebek büyüdüğü ve kendini eşsiz ve herkesten üstün sandığı aile ortamından çıkıp haddini ilk öğrendiği okul ortamı gibi. (Daha önce ‘sokak’ denilen hayat okulundan geçmemişse tabii ki…)

Pavie diyor ki, insanın kendini tanıması, kendinin bir bilançosunu çıkarması zor, çünkü bu ‘davada’ insanın hem acımasız bir savcı, hem tarafsız bir hâkim, hem zanlı, hem lehte ve aleyhte şahit olması gerek. Ama ‘İnsan, kendiyle kendini tartışabilir en azından’ diyor filozof; ‘Böylece, neyi yapıp neyi yapamayacağını bilir en azından, sınırlarını bilir…’

Bunun için de (madem ki Eski Yunan’dan açtık sözü) şu 3 antik düşünce ekolünden birini seçebileceğini söylüyor:

1-Stoacılık: Özetle, ‘başına gelenlere metanetle katlan’ der insana. Mesela Epiktetos: “Dünyanın senin istediğin gibi olmasına çalışma, herşeyin olması gibi olmasına çalış, sen de huzurlu olursun” diye öğüt verir.

Çalışana ders: Sana haksızlık edildiğinde ses etme, olup bitenden duygusal olarak etkilenme, seni müdür yapmıyorlarsa ses etme.

2-Epikürcülük: Bu felsefe okuluna göre, özetin özeti, başarısızlığın ve tatminsizliğin acısını tatmamak için en iyisi ihtiyaçlarını ve isteklerini sınırlamaktır.

Çalışana ders: Muhteris olma, yükselmeye çalışma, iyi bildiğin işi yapmakla yetin ki, zorlanma ve başarısız olma.

3-Kinizm: Antisthenes’e göre "İnsanın kendiyle yaşamayı başarması" gerekir. Kinikler, başkalarının yargılarına önem vermezler, daha doğrusu kurulu düzene olan tepkilerini başkalarını ‘provoke’ ederek gösterirler.

Çalışana ders: No limit! Acaba başarabilir miyim diye, yahut ‘insanlar hakkımda ne düşünür’ diye takma; sadece menfaatini kolla, hakkın veya haddin olsun olmasın.

*

*     *

 

Yaratık dedikse kelebek değil

Ahmet Hakan köşesinde engelliler maçında ortalığı birbirine katanlardan söz ediyordu:

“Fanatizmden gözü dönmüş taraftarlar, tekerlekli sandalye maçında ortalığı birbirine kattılar, engelli basketbolculara saldırıp koltuklarını kırdılar. Taraftarlar tartışıyor: Beşiktaş taraftarı diyor ki: ‘Biz yapmadık.’ Galatasaray taraftarı diyor ki: ‘Biz yapmadık.’ Kim yaptı bilmiyorum ama bunu yapan insan olamaz. Tehlike büyük aslında... Çünkü bunu yapanlar her şeyi yaparlar. Ve her şeyi yapacak tıynette olan bu yaratıklar aramızda yaşıyorlar.” (Hürriyet, 11 Aralık)

İlahi Ahmet Hakan!

O yaratıklar bizim aramızda yaşamıyor, biz onların arasında yaşamaya çalışıyoruz.

Ben, mesela, bu yaratıklarla birlikte (yaratık dediğim kelebek değil haliyle) her gün iki fasıl araba kullanıyorum…

 

Gene kadın meselesi

Gazetelerde, özellikle de (şirketlerin, insan kaynakları departmanlarının veya insan kaynakları danışmanlık şirketlerinin verdiği reklam ve ilanlarla ayakta duran) insan kaynakları gazetelerinde görmeye alışık olmadığınız bir yazı okuyacaksınız bugün Hürriyet İK’da: İş arayan bir kadının isyanı.

B.nin durumundaki binlerce, belki yüz binlerce çalışan ve iş arayan kadının sesini, daha doğrusu sessiz çığlığını duyurmak için yayımlıyoruz bu mektubu.

Kadın olmak zordur. Türkiye’de kadın olmak çok zordur.

2 yüzyıldır süren mücadeleye rağmen, daha kadın-erkek eşitliği bile bir hayal.

Aile hayatında, okulda, çalışma hayatında, toplum hayatında, siyasette, kadın her alanda haksızlığa, ayrımcılığa uğruyor. Uzatmaya gerek yok sanırım.

*

Çalışma hayatında, son yıllarda, kadınlar epey bir mesafe katettiler. Bütün engellemelere rağmen. Tırnaklarıyla kazıyarak. Birçok uluslararası şirketin başında bugün kadınlar var. Şirket dünyasının kimi alanları adeta kadın hegemonyasında.

(Gerçi Serdar’ın ‘Tansu Çiller Sendromu’ adını verdiği bir durum söz konusu, ama bu başka konu. ‘Yetmez ama evet!’ diyelim.)

Buna rağmen, kadınların çalışma hayatına katılımı hâlâ çok düşük, kadınlar arasında işsizlik yaygın, eşit işe kadınlara verilen ücret her zaman daha düşük, şirketlerin her kademe yönetiminde (cam tavan sendromu) kadın sayısı çok az.

B.nin sözünü ettiği, iş ararken ve çalışma hayatında maruz kaldıkları muamele (taciz dahil) ve ayrımcılık cabası. Bekarsan, boşanmışsan, dulsan… yandın. Güzelsen bir dert, güzel değilsen başka dert...

Tabii evli kadınların, hele çalışan annelerin bir de ‘ev derdi’ biniyor bunların üstüne. Hâlâ çocukların bakımı ve ev işlerinde bütün yük kadının sırtında. ‘Görünmeyen iş’ denilen aile-ev işleri sebebiyle aslında çalışan kadın günde 2 mesai yapıyor. Türkiye gibi sosyal açıdan geri kalmış ülkelerde, çalışan annelere kreş vesaire hikaye. Ekonomik şartları daha iyi olan kadınlar da bu kez, annelikle kariyer arasında sıkışıp kalıyor.

*

Peki ne yapacağız?

Öncelikle mevcut kanun, mevzuat ve uygulamalardaki açıkları kapatacak, ayrımcılıkları temizleyecek ve yeni kuralların uygulanmasını sağlayacağız.

Kurumsallaşmış şirketlerde bile daha yapacak çok iş var. Biz, Hürriyet İK’yı hazırlayan ve okuyanlar, mücadeleye buradan başlayabiliriz.

Ama bu iş, kanunla, mevzuatla, zorlamayla olmuyor.

En büyük zorluk… kafaları değiştirmek.

Erkeklerin kafasını değiştirmek.

Belki daha zoru ve fakat daha önemlisi, kadınların kafasını değiştirmek.

Bu konuyu biraz konuşalım.

Hürriyet İK, 09.12.2012

İnsanevladı aptallaşıyor (mu?)

İnsanlık ağır ama emin adımlarla aptallaşıyor (mu?)

Stanford (ca.) Üniversitesi Tıp Fakültesi Patoloji ve Gelişimsel Biyoloji Profesörü Gerald Crabtree 12 Kasım tarihli Trends in Genetics dergisinde yayımlanan bir makalesinde, bilim dünyasını birden bire dalgalandıran bir tez attı ortaya:

“İnsan beyninin birkaç bin yıl önce maksimum noktasına ulaşan performansı çoktandır gerileme dönemine girdi.” (*)

Dr. Crabtree bu tezini, benim anlayamadığım, dolayısıyla size aktaramayacağım bilimsel verilere dayandırıyor:

Entelektüel melekelerimizi belirleyen 2 bin ila 5 bin gen varmış, bunlar çok ‘dayanıksız’ genler imiş, son 3 bin yılda (yani 120 kuşakta) insanevladı entelektüel ve emosyonel gücünü olumsuz etkileyen en az 2 büyük ‘zararlı mutasyon’ geçirmiş… vs.

Peki beynimiz ne zaman gelişti ve ne zaman gerilemeye başladı?

Dr. Crabtree atalarımızın beyninin ‘Afrika’dan çıkış öncesinde’ hızla geliştiğini, çünkü bu evrede ‘zekanın, türün hayatta kalabilmesi için kritik bir faktör’ olduğunu, bunun da şiddetli bir ‘evrim baskısı’ yarattığını savunuyor.

Ancak, tarımın icadıyla insan nüfusunun artışı şartları değiştirmiş. Evrim bu yeni evrede ‘zekanın gelişimine’ değil, metabolizmanın toplu yaşamın getirdiği hastalıklarla mücadele kapasitesine ‘yoğunlaşmaya’ başlamış.

Genom araştırmaları şirketi DNA-Vision’un başkanı ve Ölümün Ölümü adlı kitabın yazarı Dr. Laurent Alexandre da, Crabtree’nin tezlerine katıldığını söylüyor hatta ‘daha da çok endişe duyduğunu’ çünkü ‘beynin, insan genomunun bozulmasının ilk kurbanı olduğunu’ ve bunun da ‘türün bozulmasına sebep olduğunu’ söylüyor.

Oysa nörolog Lionel Naccache entelektüel kapasitemizin ve performansımızın sadece genetik olmadığını, (eğitim, kültür gibi) ‘genetik dışı’ pek çok faktörün de zeka gelişiminde etkili olduğunu ve bu faktörlerin etkisinin (‘100.000 yıl öncesine göre kesinlikle’) çok daha fazla olduğunu düşünüyor.

Evrim uzmanları ise Crabtree’nin makalesinin ‘hatalarla ve fantezilerle dolu’ olduğunu söylüyorlar. Gen sayısının çokluğu, genlerin zaafını göstermez, genler arasında beyni mutasyonların olumsuz etkilerinden koruyacak pek çok etkileşim vardır, diyorlar.

Yani beyin ve evrim, beynimizi ve zekamızı korur, diyorlar.

*

Ben biliminsanı değilim, üstelik bu konulardan da bir amatör olarak bile anlamam.

Ama ‘insan zekası ve evrimi’ konusunda ne düşündüğümü, beni okuyorsanız eğer, üç aşağı beş yukarı biliyorsunuzdur.

Ayrıca, tamamen içgüdülerime ve kendi halinde gözlemlerime dayanarak, sayıları 7 milyarı bulan insanevladının tek bir evrim seviyesine ulaşmadığını; fizik ve fakat asıl entelektüel evrimin çok farklı evrelerinde bulunan insanların bir arada yaşadığını düşünüyorum.

Bunun çok ama çok tehlikeli bir düşünce olduğunu bildiğim için de, daha iyisi buluna kadar (Churchill’in ‘kötü sistemler içinde en az kötüsü’ dediği) demokrasiye ve demokratizasyona çar naçar dört elle sarılıyorum.

Demokrasi ile cehalet ve kültürsüzlük arasındaki ölüm kalım yarışını kazanmaktan başka çaremiz yok.

Eğitimin laikleşmesi ve demokratikleşmesi bu yüzden ‘hayatî bir toplum projesi’ idi.

Meydan muharebesi kaybedildi.

Ama savaşa devam...

(*) Arakl... pardon esin kaynağı: 15.11.2012 tarihli Le Monde Sciences et Techno’da Sandrine Cabut imzalı makale